Kawa (Coffea)

Rodzaj kawy obejmuje 120 gatunków, jednak użytkowo na dużą skalę uprawia się tylko kawę arabską oraz robustę. Na mniejszą skalę uprawiana jest kawa liberica oraz Excelsa, podobno mają słabe walory smakowe oraz są wykorzystywane jedynie na lokalne potrzeby [14]. Różne gatunki kawy są dość trudne do rozróżnienia. Z kolei w doniczkach uprawia się tylko kawę arabską, więc ten post będzie dotyczył tylko tego gatunku.

Kawa perska (jest nieprawidłowo podpisana, albo to synonim innego gatunku, ponieważ takiej nie znalazłam) w szklarni ogrodu botanicznego UJ. Źródło własne.

W naszym polskim internecie jest wiele postów i artykułów o tej roślinie, jednak chyba nie zawsze rozwiewają one wątpliwości dotyczących jej uprawy. Ten post będzie wyjątkowo obfity w informacje dotyczące uprawy kawy, zawdzięczam to dużej ilości źródeł oraz publikacji dotyczących jej chorób oraz uprawy, które opisywana roślina zawdzięcza dużej skali upraw. Istnieje nawet baza genomów różnych odmian kaw[6].

Mam nadzieję, że mój post pomoże w uprawie tej z pozoru nie wymagającej rośliny, która z czasem jednak po cichu umiera w doniczce.

Kawa arabska (Coffea arabica)

Kawa arabska jest najpopularniejszym gatunkiem kawy. Posiada wiele odmian i to również od nich zależy jaki będzie smak napoju [15-tu są opisane ważniejsze gatunki]. Nazwa gatunkowa czyli “arabska” związana jest z Arabią, w której najdłużej uprawia się ten gatunek kawy [4]. Istnieje bardzo wiele sposobów na przygotowywanie nasion kawy do parzenia. Można ją wypalać, suszyć, fermentować lub łączyć kilka z tych procesów. Również sposób picia kawy jest bardzo różny. Ciekawostką jest, że w niektórych miejscach Etiopii kawa jest przyprawiana masłem lub solom [7].

Pochodzenie i miejsca występowania

Kawa pochodzi z Etiopii[4], ale występuje również w tropikalnej części Azji i Afryki [2]. Jest to roślina tak długo w uprawie, że ciężko jest określić, w których regionach występuje jako naturalny gatunek, a w których została sprowadzona. Uprawiana jest także w centralnej Ameryce [7].

Mrozoodporność

Uprawiana jest w obszarze od 9 do 11 USDA[2]. W mieszkaniach dobrze czuje się w temperaturze 18-24C[3], poniżej 12C zrzuca liście[4]. Jest bardzo wrażliwa na niskie temperatury.

Ogólny opis

Kawa arabska to niewielkie drzewo dorastające w doniczkach do 1.8m[3]. W naturze może osiągnąć nawet 7 metrów[7]. Ma gładkie, eliptyczne, żywozielone i błyszczące liście o bardzo wyraźnych nerwach [4]. Osiągają one do 15 cm długości[5]. W uprawie domowej podobno może zakwitnąć po 3-4 latach oraz przy odpowiednich warunkach wydać owoce[4]. Owoce dojrzewają aż od 7 do 9 miesięcy [7]. Drzewo kawy może żyć około 60 lat[9] (chociaż inne źródło mówi o 20 latach[11]), a pełne owocowanie zaczyna się po osiągnięciu 6 lat [9].

Uprawa

Kawa arabska jest łatwą w uprawie rośliną o ile trzymamy się “zasad” jej uprawy. Często w wielu miejscach można trafić na sprzeczne informacje dotyczące jej uprawy.

Nasłonecznienie

Wbrew pozorom nie przepada za silnym nasłonecznieniem, woli parapet zachodni lub wschodni. Może też stać wewnątrz pokoju z południowej strony [1]. Wystawiona na zbyt jasne południowe, bezpośrednie słońce jej liście będą brązowiały [2]. Jeśli chodzi o mnie, to nigdy nie próbowałam stawiać jej na południowym parapecie, ale podobno o ile nie stoi na zewnątrz na bezpośrednim słońcu, tylko na słonecznym parapecie, to nie powinno się jej nic stać [4].

Podłoże

Najlepsze podłoże powinno być przepuszczalne przepuszczalne, organiczne, o pH od 4 do 7. Idealne pH podłoża wynosi 6-6.5, co oznacza, że kawę można uprawiać w zwykłym podłożu uniwersalnym [2]. Dla lepszej przepuszczalności, dobrze jest do niego dodać trochę piasku [3].

Podlewanie

Kawa powinna być podlewana regularnie [2]. Nie przepada za przelewaniem, najlepiej poczekać aż ziemia lekko przeschnie, ale nie będzie całkowicie wysuszona. Zazwyczaj o braku wody kawa daje znać przez więdnięcie, nie musi to wskazywać, że roślinka umrze, szybkie podlanie powinno zapobiec katastrofie i jej śmierci. Podobno lubi zraszanie [2] i wilgotność powietrza powyżej 50% [3]. Zimą należy trochę zmniejszyć ilość podlewania [8].

Kawa Arabska po przesuszeniu. Źródło własne.

Rozmnażanie

Rozmnażanie przeprowadza się poprzez siew nasion, które muszą być świeże, ponieważ szybko tracą zdolność do kiełkowania. Często kupując nasiona kawy do siewu okazuje się, że żadne z nasion nie wschodzi ze względu na to że są zbyt stare. Można je włożyć do woreczka strunowego z piaskiem na czas kiełkowania[5]. Nasiona kiełkują od 3 do 4 tygodni [5], ale ten okres może się wydłużyć nawet do 6 miesięcy [10].

W niektórych źródłach można przeczytać o sadzonkowaniu kawy z pędów[1], jednak ciężko jest ukorzenić gałązkę kawy oraz nie polecam również przycinania, ponieważ drzewko traci wtedy swój charakterystyczny kształt korony.

Toksyczność

Ciekawostką jest, że cała roślina jest trująca dla ludzi i zwierząt, jedynie jej owoce są dla nas zdatne do jedzenia [2]. Zjawisko, że tylko nasiona są jadalne jest dość częste, podobnie jest w przypadku świeżego ziela jeżyny oraz krzewów cisu.

Choroby

Kawa arabska w doniczkach najczęściej cierpi z powodu zbyt suchego powietrza, na które reaguje schnięciem końcówek liści [5] lub z powodu zbyt małej ilości nawożenia. Jest to roślina, która potrzebuje zaskakująco dużo nawożenia. Często rośliny ze sklepu posadzone po kilka w jednej doniczce umierają, ponieważ nie mają wystarczającej ilości składników odżywczych. Z tego powodu każdą roślinę warto jest posadzić w oddzielnej doniczce lub spróbować nawozić je w taki sposób by odpowiednio reagować na niedobory rośliny.

Kawa w doniczkach raczej rzadko zapada na choroby, dotyka ją jednak bardzo dużo chorób w większości o pochodzeniu grzybiczym, a rzadziej bakteryjnym i wirusowym[11, 12, 13]. Atakowana jest przez ponad kilkaset owadów[13]. Zdaje mi się jednak, że choroby te nie występują w naszym klimacie, dlatego rośliny w doniczkach nie powinny na na nie cierpieć. Podobno kawa może być atakowana przez tarczniki, jednak nigdy nie zauważyłam tego u swojej rośliny, mimo, że zdarzały się na innych gatunkach, przy których stała.

Nawożenie

Kawa arabska ma wysokie zapotrzebowanie na azot i potas [16], dlatego trzeba ją regularnie nawozić. Najpopularniejsze niedobory u kawy dotyczą azotu i potasu.

Najlepszy jest nawóz do cytrusów, stosowany co 2 tygodnie[8, 10]. ZImą również wymaga dokarmiania co miesiąc stężeniem o połowę mniejszym niż latem [8].

Są różne propozycje nawożenia kawy na plantacjach, jedna z nich wskazuje na proporcje NPK 15-15-15 (uprawy w Laos) [19], a inna 16-5-7 (uprawy w Kenii)[20]. Dla porównania nawóz do cytrusów, polecany przy uprawie doniczkowej ma NPK 14-10-12 (przeskalowane przez 2, aby łatwiej było porównać, na opakowaniu 7-5-6), więc jego proporcje są uśrednieniem propozycji nawozów na uprawach.

Niedobory u kawy

Dotychczas zostały przeprowadzone liczne badania jak wpływają niedobory w składniki odżywcze na roślinę[16-19]. W mieszkaniach najpopularniejsze są dwa z nich, dlatego tylko je opiszę. O innych niedoborach można przeczytać w tekście źródłowym. Okazuje się, że schnięcie końcówek liści może być nie tylko objawem zbyt suchego powietrza lub przesuszenia rośliny, ale również niedoborów minerałów[17].

Potas