Plektrantus

Miało być o koleusie, a zaczęłam pisać o Plektrantus, ale czy na pewno to nie ma żadnego związku?

Okazuje się, że na naszych balkonach i w mieszkaniach uprawiamy również inne gatunki spokrewnione z popularnym koleusem (Plectranthus scutellarioides). Do tej rodziny zaliczane jest do ponad 300 gatunków, nie ma dokładnie określonej liczby ze względu na zmieniającą się systematykę. Jeśli chodzi o obszar występowania, to znajdą się w prawie każdym możliwym zakątku świata. 

Nazwa rodzaju pochodzi od greckiego słowa plectron oznaczającego ostroga i antos oznaczającego kwiat w odniesieniu do kwiatów w kształcie ostrogi niektórych rodzajów[4].

W tym poście opiszę: 
1. Plectranthus scutellarioides(to nasz koleus!)
2. Plectranthus forsteri
3. Plectranthus ciliatus

Plectranthus scutellarioides

Nazwa tego gatunku, rodziny do których jest przypisywany ulegały znacznym zmianom. Wcześniej należał do rodziny Coleus, później Solenostemon, a teraz ostatecznie został przypisany do rodziny Plectranthus.

Zazwyczaj popularnie uprawiane u nas koleusy są różnymi hybrydami tego gatunku. Nazwa gatunkowa tej rośliny pochodzi od łacińskiego słowa scutella, co oznacza małe naczynie lub spodek w odniesieniu do kształtu trwałego kielicha po zaniknięciu kwiatów [4].

Gatunek ten jest bardzo mocno rozposzechniony na całym świecie, a jego wprowadzenie w niektóre regiony okazało się groźne. Po introdukcji na Kubę i niektóre wyspy Pacyfiku stał się gatunkiem inwazyjnym i popularnym, wieloletnim chwastem wypierającym gatunki rodzime[1].

Jeśli chodzi o jego zastosowania, to na Javie jest używany jako żywopłot,  a w niektórych kulturach w medycynie ludowej oraz jako środek psychogenny podczas różnych rytuałów[1].

Pochodzenie i miejsca występowania:

P. scutellarioides jest rdzennym gatunkiem z południowo-wschodniej Azji, Nowej Gwinei, Malezji i północnej Australii. Co ciekawe jest jedynym gatunkiem z rodziny Plectranthus, który występuje na Kostaryce.  Dodatkowo został rozprzestrzeniony w innych częściach tropikalnych i ciepłych regionach, w Azji, w tym na Filipinach, Chinach, zachodnich Indiach, Wyspach Marshalla i innych wyspach Pacyfiku[1].

    Roślina ta może zasiedlać bardzo zróżnicowane środowiska, nie występuje na siedliskach suchych. W Australii rośnie w lasach monsunowych, w lasach plażowych i na obszarach niespokojnych w lasach tropikalnych, a na Hawajach występuje w mokrych lasach. W Chinach i na Tajwanie odnotowano, że gatunek występuje na brzegach strumieni, otwartych terenach, wzgórzach, polach i lasach. W Azji i Pacyfiku, obserwowano rosnące w gęstych płatach sporadycznie wzdłuż poboczy w Niue, a w Papui Nowej Gwinei jako uprawy ogrodowe i dziko w obrzeżach krzewów i łąkach[1].

Mrozoodporność:

Gatunek ten występuje w strefach klimatycznych 10-11, nie znosząc przymrozków[1].

Ogólny opis:

Plectranthus scutellarioides dorasta do 1.5 m. Jego pędy są wyprostowane lub wznoszące się, mogą być delikatnie owłosione lub  nagie. Liście są bardzo różnorodne pod względem kształtów i kolorów. Kształt mają podobny do pokrzywy, dlatego czasem jest nazywana pokrzywką. Ich rozmiar, zależnie od odmiany może mieć 4 do 17 cm długości i 3-10 cm szerokości. Brzegi liści są karbowane, gładkie lub z ząbkami. Na spodzie liści są liczne, małe,  żółtawe gruczoły. Kwiaty są małe (do 2.5mm), ułożone na wiechach, mają kolor fioletowy. Bardzo rzadko owocuje w naszym klimacie, owoce są okrągłe [1, 3].

Uprawa:

Według różnych źródeł, rośliny te nie powinny stać na pełnym słońcu, najlepsze dla nich miejsce jest na zachodnim oknie, podobno wytrzymują również całkowity cień[2,4,6]. W naturze, mimo występowania w bardzo słonecznym klimacie, rosną pod drzewami, które dają im cień. W najbardziej słonecznych miejscach dobrze sobie radzą koleusy z grupy odmianowej Wizard[2].

Trzeba uważać na przelewanie, roślina lubi dużo wody, nie przepada za przesuszeniem. Zarówno w przypadku przelania jak i przesuszenia może zrzucać liście. Z własnego doświadczenia zauważyłam, że lubi dużo wody i należy ją podlewać, gdy zaczyna mieć oklapnięte liście[2]. Można też ją sadzić na knocie.

Wiosną i jesienią znosi spadki temperatury do 13C, poniżej mogą przemarzać [6]. Zimą należy trzymać je w ciepłych pomieszczeniach.

Należy usuwać kwiatostany, ponieważ nie mają dużych walorów ozdobnych, a mogą osłabiać roślinę[4]. Na wiosnę należy roślinę przyciąć o ⅓ wysokość, tak by mogła zachować ładny pokrój. Warto również uszczykiwać końcówki[6].

Jeśli chodzi o ziemię, to u mnie rośnie w zwykłej ziemi ogrodowej, jednak polecane są zasobne, luźne podłoża z domieszką perlitu oraz wermikulitu[2,4]. W naturze radzi sobie dobrze na gliniastej, piaszczystej ziemi[6]. Można powierzchnię ziemi pokryć żwirem, co zapobiega parowaniu wody[2]. Preferuje ziemię o pH neutralnym lub lekko zasadowym[6]. Należy stosować nawóz raz w miesiącu z jak największą ilością azotu.[2]

Koleusy można ukorzeniać w wodzie, lub bezpośrednio w ziemi. Można również je wysiewać z nasion[2,4].

W uprawie mogą być podatne na różne szkodniki takie jak mszyce, mącznik szklarniowy, przędziorki, wciornastki i in. Mogą również chorować na zgniliznę korzeni. Owad mogą przenosić choroby wirusowe, które objawiają się nekrotycznymi plamami i zamieraniem rośliny[5]. Przyznam, że u mnie nigdy nie chorowały[2].

Odmiany:

Jest bardzo dużo odmian koleusów. W ich poszukiwaniu, polecam zerknąć do książki International Coleus Society Encyclopedia of Cultivars, w której można znaleźć naprawdę wiele zdjęć i odmian[7].

Plektrantus koleusowaty (Plectranthus coleoides, Plectranthus forsteri)

Popularnie jest u nas nazywany komarzycą i powszechnie się wierzy, że odstrasza komary. Nie zauważyłam jednak tej właściwości. Po angielsku jej popularna białoobrzeżona odmiana nazywana jest Swedish Ivy. Czasem jest mylony z Plectranthus coleoides, jednak to jest inna roślina[12].

Pochodzenie i miejsca występowania:

Pochodzi z Fiji, Nowej Kaledonii, Tongi i Vanuatu [11].

Mrozoodporność:

Jego występowanie obejmuje strefy mrozoodporności 10-11, nie znosi mrozu[9].

Ogólny opis:

Jego pędy dorastają do 60 cm długości [8]. Liście nie są zbyt duże, są delikatne i owłosione. Kwitnie białymi kwiatami ułożonymi na kłosach[8]. Po zmięciu liście są aromatyczne. Ten zapach odpycha jelenie i komary[8].

Uprawa:

Jest to roślina wieloletnia, więc można ją przechowywać zimą w cieplejszym pomieszczeniu. Roślina rośnie w pełnym słońcu[8], jednak zauważyłam, że lepiej sobie radzi w częściowym zacienieniu, a przez nadmiar słońca może mieć żółte liście. W zbyt ciemnych miejscach z kolei robi się nadmiernie wyciągnięta[12]. Można ją uprawiać przez całe lato na zewnątrz jako roślina balkonowa. Lubi lekko wilgotną ziemię, jednak nie przepada za przelewaniem[10]. Toleruje suszę, a nawet rzadkie podlewanie pozwala na utrzymanie jej ładnego pokroju[12].

Zimą należy ją przechowywać w ciepłych i jasnych pomieszczeniach, należy wtedy ją podlewać tylko tyle by nie marszczyły jej się liście[12]

Rozmnażanie przez sadzonki 15 cm[8]. Można je ukorzeniać bezpośrednio w ziemi.

Odmiany:

’Marginata’ – jest to najpopularniejsza forma w której jest uprawiana komarzyca, ma białe brzegi liści.

‘Nico’ – Ma złote liście oraz fioletowe liście, dużo większe niż w przypadku odmiany Marginata.

Plectranthus amboinicus 

U nas jest często uprawiana jako roślina doniczkowa, inaczej określana jako oregano kubańskie, mięta meksykańska, jawajska lub inna…

Może być stosowana jako zamiennik oregana[14]. Na karaibach używana jest jako przyprawa do ryb oraz dodatek do pasty chili. Na Jawie i Malezji również stosowana jest do przyprawiania mięs. W innych regionach jej występowania ma jeszcze inne kulunarne zastosowania[17, 19].

Roślina ta znajduje powszechne zastosowanie w medycynie ludowej. Jej liście mogą być stosowane na ugryzienia stonóg i skorpionów, w formie zmieszanej z cukrem na niestrawności i kolkę. Sok z tej rośliny może być stosowany w okładach na oczy przy zapaleniu spojówek, poparzoną skórę i spierzchnięte miejsca[15]. Dodatkowo badania nad mieszankami ekstraktów z tą roślina wykazują, że zmniejsza częstotliwość ugryzień komarów lub nawet olejek z oregana kubańskiego może być naturalnym środkiem zabijającym larwy komarów[16, 18]. Roślina ta jest ciągle obiektem badań w zakresie jej zastosowań w medycynie[19,13]

Pochodzenie i miejsca występowania:

Nie jest znane pochodzenie tej rośliny, lecz prawdopodobnie pochodzi z Indii i Afryki. Roślina ta występuje również na wyspach Ambon oraz Moluki, od czego pochodzi jej nazwa rodzajowa[19]. Występuje naturalnie w tropikach i ciepłych regionach Afryki, Azji i Australii[19], na Malezji[14].  W Afryce jego zasięg obejmuje od Kenii na południe do Angoli na zachodzie, a na wschodzie do Mozambiku, Suazi i północnej Natal[13]. Zaklasyfikowany jest jako gatunek inwazyjny na Kubie i wyspach Pacyfiku wypierając rodzimą florę[13, 19]. Wiadomo, że uprawiany jest również w Ameryce Południowej[13].

Poza uprawami w ogrodach, występuje w lasach lub przybrzeżnych buszach, na skalistych zboczach, piaszczystych równinach[13]. Wiadomo, że rośnie na glebach skalistych, gliniastych lub piaszczystych. Gatunek prefere żyzne, dobrze osuszone gleby w częściowo zacienionych obszarach[13]. 

Mrozoodporność:

Jego występowanie obejmuje strefy mrozoodporności 10-11, nie znosi mrozu[19].

Ogólny opis:

Jest wieloletnim krzewem o tendencji do wspinania się lub pełzania[13,19]. Dorasta do 90 cm[14], a według niektórych źródeł nawet do do 1m[19]. Jego liście osiągają do 5 cm. Zarazem łodyga jak i liście są silnie pokryte włoskami. Kwitnie małymi białymi, lekko fioletowymi kwiatkami, jest wiecznie zielone. Zapach przypomina oregano, ale takie w połączeniu z miętą[14,15]

Uprawa:

Jest to roślina łatwa w uprawie, bardzo szybko rośnie i łatwo się rozmnaża przez ukorzenianie odciętych gałązek. Najlepiej rośnie w lekkim cieniu, jednak daje radę przetrwać w palącym słońcu. Należy ją podlewać raczej oszczędnie, ponieważ przy nadmiarze wody gniją jej korzenie. Ziemia powinna być zasobna, kompostowa o neutralnym pH. 

Nie wykazuje mrozoodporności, a przy spadku do 10 C wykazuje reakcje stresowe. 

Rzadko wydaje nasiona. [19]

Odmiany:

Compact Grey

Golden Ruffles

Marble

Silver Shield

variegated[14]

Plectranthus ciliatus 

Jest to roślina o purpurowych liściach uważana w niektórych rejonach za chwast(Wiktoria, Wchodnia i południowa Australia). Ładnie wygląda uprawiany w wiszących donicach [23].

Pochodzenie i miejsca występowania:

Występuje na południu Afryki, w Prowincji Przylądkowej Wschodniej, KwaZuli, Limpopo[20,21]. Jako roślina wprowadzona do naturalnego środowiska występuje w Australii między innymi w centralnej Nowej Południowej Walii, w południowej Wiktorii i południowo-wschodnim Queensland. Został odnotowany również w obszarach chronionych w Nowej Południowej Walii. Znajduje się głównie w pobliżu ośrodków miejskich w Sydney, Melbourne i Brisbane[23]. W rejonach obszarów chronionych i w Nowej Zelandii jest poważnym zagrożeniem dla roślinności rodzimej[23].

Zamieszkuje obrzeża lasów, wilgotne obszary[20], głównie wzdłuż potoków[23]. Jako roślina zaimportowana występuje na glebach piaszczystych [21].

Mrozoodporność:

9-11[21]

Ogólny opis:

Roślina wieloletnia, osiąga nawet do 50cm[20]. Łodygi oraz liście pokryte są fioletowymi włosami, nadając gałęziom purpurowy wygląd[24]. Liście mają rozmiary 40-80×20-55mm[25]. Dolna powierzchnia liści jest często purpurowa, a brzegi liści są wyraźnie owłosione z parami płytkich zębów[24]. W cieplejszych klimatach jest rośliną okrywową. Kwitnie jesienią fioletowymi kwiatkami[22], w miejscach występowania jest to związane z letnimi opadami[24]. W rejonach, w których występuje opady osiągają 800-1625mm rocznie[24]. Maja dość płytkie korzenie[24].

Roślina mocno przyciąga motyle[20].

Uprawa:

Roślina dobrze wygląda uprawiana w wiszących koszach[22]. Najlepiej rośnie w półcieniu, może rosnąć w cieniu, w słońcu jego liście tracą kolor.

Ma rozłożysty pokrój

Może rosnąć nawet na ziemiach ilastych. 

Roślinę należy intensywnie przyciąć po kwitnieniu[22]

Lubi umiarkowane podlewanie[20]

Roślinę należy co kilka lat odmładzać, ponieważ traci ładny pokrój[22]. Należy w tym celu ukorzenić w wodzie lub bezpośrednio w ziemi jej cięte pędy.

Można ją również wysiewać z nasion. Rozłóż nasiona równomiernie w delikatnej warstwie w glebie. Przykryj nasiona czystym piaskiem rzecznym i upewnij się, że gleba pozostaje wilgotna i znajduje się w zacienionym miejscu lub pod okapem. Sadzonki te rosną szybko i będą kiełkować w ciągu dwóch do trzech tygodni. [24]

Odmiany:

Nico: Ma duże liście, o bardzo mocnym fioletowym kolorze[22]

[1]https://www.cabi.org/isc/datasheet/118545#tosummaryOfInvasiveness 

[2]https://www.epicgardening.com/coleus/ 

[3]http://keys.trin.org.au:8080/key-server/data/0e0f0504-0103-430d-8004-060d07080d04/media/Html/taxon/Plectranthus_scutellarioides.htm 

[4]http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?kempercode=a547 

[5]https://www.researchgate.net/publication/271700372_Coleus_Species_Solenostemon_scutellarioides 

[6]https://www.plantsrescue.com/solenostemon-scutellarioides/ 

[7]https://books.google.pl/books?id=OasbDgAAQBAJ&pg=PT36&dq=british+society++coleus&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiJ3tiy8rHjAhVJs4sKHdPvD1sQ6AEIMDAB#v=onepage&q=british%20society%20%20coleus&f=false  https://books.google.pl/books?id=qFxoDwAAQBAJ&pg=PT46&dq=british+society++coleus&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwiJ3tiy8rHjAhVJs4sKHdPvD1sQ6AEIKTAA#v=onepage&q=british%20society%20%20coleus&f=false 

[8]https://eol.org/pages/5369523/articles 

[9]http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?taxonid=252983&isprofile=0& 

[10] http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?taxonid=252983&isprofile=0& 

[11]http://www.catalogueoflife.org/col/details/species/id/0ab351056e2d0706b151d58f84232062 

[12] http://www.llifle.com/Encyclopedia/SUCCULENTS/Family/Lamiaceae/29699/Plectranthus_coleoides_f._variegata  

[13] https://www.cabi.org/isc/datasheet/119834#tosummaryOfInvasiveness 

[14] https://books.google.pl/books?id=uTIoxgzULJcC&lpg=PA75&dq=cuban+oregano&pg=PA75&redir_esc=y#v=onepage&q=cuban%20oregano&f=false 

[15]https://www.researchgate.net/publication/245177858_PLECTRANTHUS_AMBOINICUS_LOUR_SPRENG_AN_OVERVIEW 

[16]https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00436-016-5351-4 

[17] https://books.google.pl/books?id=Fniv9ShKmxcC&lpg=PA198&dq=cuban+oregano&pg=PA198&redir_esc=y#v=onepage&q=cuban%20oregano&f=false   

[18]https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00436-010-1996-6 

[19]https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&ved=2ahUKEwiM-fP84rTjAhVspIsKHchAAvgQFjACegQIBRAC&url=https%3A%2F%2Fwww.mdpi.com%2F1420-3049%2F21%2F4%2F369%2Fpdf&usg=AOvVaw31TwGaP61pO5Fm1fjCCd7W 

[20]https://wildflowernursery.co.za/indigenous-plant-database/plectranthus-ciliatus/ 

[21]http://www.crescenthillnursery.com/plants/P/Plectranthus-ciliatus.htm 

[22]http://www.igarden.com.au/plant-type.jsp?t=plectranthus&id=200 

[23]https://keyserver.lucidcentral.org/weeds/data/media/Html/plectranthus_ciliatus.htm 

[24]http://pza.sanbi.org/plectranthus-ciliatus  

[25] https://plants.jstor.org/stable/10.5555/al.ap.flora.flosa001150167100015?searchUri=genus%3DPlectranthus%26species%3Dciliatus